Fest
Neuralgične tačke rata i mira
Mihalkov, ljubimac Venecije, u porotničkoj priči, drami iz sudnice sa elementima psihološkog trilera, donosi osvrt na čečenski separatizam i terorizam, ali i na rusku ksenofobiju
ISKRENO IZ RUSIJE
Zahvaljujući FEST-u, početkom 2000. beogradska publika se upoznavala i sa opusima začudnog Alekseja Balabanova i Pavela Lungina. Na ovom 36. FEST-u dragocena tematska celina bila je Iskreno iz Rusije, koja je sa sedam ostvarenja dala aktuelni presek ove značajne kinematografije. I nije slučajan naziv ovog programa – od autoironičnog, sofisticiranog, preko elegičnog, mističkog, do brutalnog i egzorcirajućeg, ruski film je o svojoj stvarnosti progovarao krajnje iskreno, bez cenzure.
Dominantna tema savremenog ruskog filma svakako je neuralgična tačka ruske istorije, rat u Čečeniji. Aleksej Balabanov je 2003. u filmu Rat manje epski a više psihološki, ispovedno, govorio o ovoj temi. Sokurov u Aleksandri iz 2007. pored realističkih kulisa u pozadinskoj liniji čečenskog rata donosi i drugi, metaregistar – poslednje inicijacijsko putovanje starice Aleksandre pred smrt. U ostvarenju Dvanaest, izazovu ovogodišnjeg FEST-a, ljubimac Venecije, Nikita Mihalkov, u porotničkoj priči, drami iz sudnice sa elementima psihološkog trilera, donosi osvrt na čečenski separatizam i terorizam, ali i na rusku ksenofobiju. Školska fiskulturna sala u kojoj porotnici kroz iskušenja i obrte donose presudu o krivici čečenskog dečaka optuženog za ubistvo očuha Rusa, svakako je referenca na pokolj dece u školi u Beslanu. Kroz takav mizanscen i sam scenario pun dramskih solilokvija, Mihalkov upućuje na pozorišno zbog još jedne značajne reference, a to je čuveni čečenski teroristički napad 2002. u moskovskom pozorištu Dubrovka.
Antagonizam Moskve i Kavkaza
U ostvarenju Kremen, autor Aleksej Mizigirjov svog junaka Antona, povratnika iz vojske (ne iz rata!), postavlja u surovi milje moskovskog kriminala, korumpirane policije i bordela sa mladim Azijatkinjama. Opsesivni mladić je pokušaj replike Skorsezeovog taksiste, ali je Trevis povratnik iz Vijetnama, dok je Antonova sociopatija prilično motivski neopravdana.
Iako ne pripada ruskoj već gruzijskoj kinematografiji, još jedan film sa ovogodišnjeg FEST-a, Ruski trougao, snažno konotira rat u Čečeniji, režiran preciznošću policijskog trilera sa elementima psihološke drame. Gruzijski reditelj Aleko Cabaze prelama kulturološki i politički antagonizam Moskve i Kavkaza kroz dramu i inicijaciju glavnog junaka, Kolju, pripravnika kriminološkog odeljenja moskovske policije, koji se upliće u obračun ruskih demobilisanih vojnika i snajperiste iz Čečenije, bivšeg profesora književnosti. Protagonisti koji svoje vrline temelje na klasičnoj literaturi, svetu fikcije Bulgakova i Dostojevskog, postali su ljudi od oružja, i taj tragični registar upravo i akcentuje reditelj Cabaze, poetizujući zločin dokaznim artefaktom, izlizanim primerkom romana Zli dusi.
Posve drugačiji motivi inspirišu reditelja Jednostavnih stvari, Alekseja Popogrepskog, i rediteljku Putovanja sa domaćim životinjama, Veru Storoževu – iskonski i neuništivi nagon za ostavljanjem potomstva. Popogrepski, poznat po neobičnom i poetičnom road movie-u o ocu i sinu, Koktebel, i u Jednostavnim stvarima se vraća porodičnim odnosima, i to polurazorenom i ambivalentnom odnosu glavnog junaka, anesteziologa, sa trudnom ženom i ćerkom tinejdžerkom. Junak odbija dijaboličku ponudu da za nadoknadu eutanazira ostarelog glumca. On i nema dilemu Raskoljnikova, jer zna da to ne može učiniti. Jednostavne stvari su priča o povratku moralnim vrednostima, i o integraciji sopstvene porodice. Autorka Vera Storoževa u elegičnom tonu slika usamljenu, delikatnu ženu srednjih godina, bivšu pitomicu doma za napuštenu decu, koja se nakon smrti nevoljenog muža otiskuje u nepoznato svojevrsnom Nojevom barkom sa psom i kozom, našavši smiraj kao surogat majka. Putovanje sa domaćim životinjama je, kao i Povratak Andreja Zvjaginjceva iz 2003, izmešteno i vremenski i prostorno, čime dobija univerzalni, civilizacijski ton.
Potpuno izdvojeno ostaje remek delo Ostrvo Pavela Lungina, neobičan tematski i žanrovski zaokret ka pravoslavnom misticizmu, reditelja koji je u Oligarhu (viđenom 2001. na FEST-u) minuciozno pratio uspon i pad petrogradskog tajkuna, mračnog nekadašnjeg matematičkog genija.
Pre perestrojke
I dok je Mihalkov živa klasika, majstor stila, Aleksej Balabanov, autor sage o inicijaciji mladog kriminalca, Brat, Brat 2, i pomenutog Rata, kontroverzan, provokativan, i nemilosrdan, podjednako daje pečat ovogodišnjem FEST-u. U svom novom ostvarenju Kargo 200 (naziv za tovar leševa vojnika) Balabanov se vraća na doba pre perestrojke, vreme sovjetske intervencije u Avganistanu. Tinejdžerka, koja sa mladim bonvivanom odlazi u provod, postaje zatočnica i žrtva sadizma sredovečnog sociopate, nemuštog policajca Žurova, impotentnog voajera, edipovca i ubice, oličenja ledenog birokratskog režima.
Balabanovljevi junaci u strašnom, naturalističkom setingu, slikani hladnom, kontrastnom krupnozrnom fotografijom, kontempliraju o duši, naučnom ateizmu i Kampanelinom Gradu sunca, a nakon poprišta frustracije ostaju muve nad lešom ruskog oficira, „Avganca”, njegova silovana i konsternirana devojka, lita votke i tegla kiselih krastavčića. I dok petrogradska buržoazija s početka prošlog veka u filmu O monstrumima i ljudima gaji opskurne pornofil(m)ske strasti, niža srednja klasa pred raspad SSSR-a ponire u krajnji psihoemotivni sadizam, perverziju, impotenciju i nekrofiliju. Pervertirana seksualnost je metafora jednog šireg, sveprisutnog užasa i izolacije. Kargo 200 u podnaslovu bi slobodno mogao biti O monstrumima i ljudima 2. U Monstrumima Balabanov daje omaž fotografiji i nemom filmu, medijima koji eksploatišu golotinju na specifičan način. U Kargu 200, Žurovljeva nakazna majka, replika lihvarke kod Dostojevskog, prikovana je za televizijski ekran. Pornografija i erotika su zabranjene, ali duge sednice partijskog komiteta donose posebnu vrstu uživanja. U jednom kratkom kadru, na televizijskom snimku, pored aktuelnog govornika, vidi se i Mihail Gorbačov, budući perestroitelj.
I Mihalkov i Balabanov, jedan suzdržanije, iskusnije, taktičnije, drugi eksplozivnije i bizarnije, donose svoje minuciozne portrete Rusije.
Vesna Perić
